گذار به توسعه پایدار در ایران؛ موانع و فرصتها
توسعه پایدار، تنها یک مفهوم محیطزیستی نیست؛ بلکه راهبردی جامع است که سه رکن اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی را با هم تلفیق میکند و کشور را در برابر بحرانهای تحمیلی مقاوم میسازد.
ایران برای عبور از چالشهای فعلی، نیازمند یک برنامه بلندمدت، هدفمند و یکپارچه است که همزمان فرصتهای رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی را نیز فراهم آورد.
چالشهای پیش روی توسعه پایدار در ایران
علی رغم توسعه یافتگی صنایع جهان در ابعاد گوناگون، بسیاری از صنایع و زیرساختهای کشور هنوز به شیوههای سنتی متکی هستند. نبود هماهنگی میان سیاستهای صنعتی، انرژی و محیطزیست، کمبود منابع مالی و انسانی برای نوآوریهای سبز و محدودیت در فضاهای آزمایشی، از مهمترین موانع بر سر راه گذار پایدار هستند.
در این بین یکی از مشکلات اصلی، نگرش کوتاهمدت در سیاستگذاری و سرمایهگذاری است. بسیاری از تصمیمات اقتصادی در ایران بر بازده فوری متمرکزند و اثرات بلندمدت محیطزیستی یا اجتماعی آنها نادیده گرفته میشود. این رویکرد، نه تنها توسعه پایدار را کند میکند، بلکه آسیبپذیری اقتصاد را در برابر بحرانها افزایش میدهد.
از سویی شرکتها و بنگاهها هنوز بسیاری از روشهای نوآورانه و سبز را به دلیل مقاومت درونی یا کمبود انگیزه و حمایت، اجرا نمیکنند. در سطح جامعه نیز، کمبود آگاهی عمومی درباره اهمیت توسعه پایدار و مشارکت شهروندان در اجرای آن، مانعی جدی است.
فرصتها و مسیرهای پیشرفت
با وجود چالشها، بحرانها فرصتهایی بالقوه نیز ایجاد میکنند: ایران میتواند با سرمایهگذاری هدفمند در انرژیهای تجدیدپذیر، فناوریهای نوین، اقتصاد چرخشی و نوآوریهای اجتماعی، مسیر پیشرفت را کوتاهتر و کارآمدتر طی کند.
اگر تجربه سایر کشور ها را بررسی کنیم خواهیم دید شرکتها با پذیرش نوآوری سبز و ایجاد فرهنگ سازمانی مبتنی بر مسئولیت اجتماعی، قادر خواهند بود هم در رقابت بازار باقی بمانند و هم سهم خود را در ایجاد اقتصاد پایدار افزایش دهند. این مسیر، علاوه بر کاهش آسیبپذیری، امکان تولید ارزش اقتصادی و اجتماعی همزمان را فراهم میکند. به طور قطع توسعه پایدار بدون تلفیق رویکردهای فناوری و دادهمحوری محقق نمیشود. استفاده از ابزارهای دیجیتال و تحلیل دادهها میتواند مسیر نوآوریهای سبز را پایش، اصلاح و بهینه کند و تصمیمگیریها را تسریع نماید.
چه باید کرد؟!
می توان مجموعهای از راهکارهای کلان را برای تحقق توسعه پایدار در ایران پیشنهاد داد:
• ایجاد هماهنگی سیاستی و کلاننگر: دولت باید چارچوبهای حمایتی و قانونی برای بنگاههای سبز فراهم کند، شامل تسهیلات مالی، مشوقهای مالیاتی و تضمین دسترسی به منابع.
• سرمایهگذاری در نوآوری و فناوری: اختصاص منابع مالی و انسانی به پروژههای سبز و بهرهگیری از دادهمحوری و فناوری دیجیتال برای ارتقای چابکی و انعطافپذیری سازمانها.
• ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی و نوآوری سبز: سازمانها باید محیطی فراهم کنند که کارکنان بتوانند ایدههای خود را آزادانه مطرح کنند و ریسک هوشمندانه تشویق شود.
• همکاری بینبخشی: ایجاد هماهنگی میان دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی برای اجرای راهکارهای جامع توسعه پایدار و کاهش آسیبپذیری اقتصاد.
• توانمندسازی نیروی انسانی: آموزش مهارتهای نوآوری، حل مسئله و مدیریت بحران و ایجاد امنیت روانی در محیط کار به عنوان رکن اصلی تابآوری سازمانها.
با اتخاذ رویکردی یکپارچه که توسعه پایدار، نوآوری و کارآفرینی اجتماعی را به هم پیوند دهد، میتوان اقتصاد مقاوم و فراگیری ایجاد کرد که توان مقابله با بحرانهای تحمیلی را داشته باشد و همزمان فرصتهای رشد اقتصادی و اجتماعی پایدار را فراهم آورد.
زمان آن رسیده است که از بحرانها به عنوان محرک نوآوری و تحول بهره برده و مسیر توسعه پایدار را با شتاب بیشتری دنبال کنیم.
* مدرس دانشگاه و پژوهشگر اقتصاد و مدیریت
آخرین دیدگاهها